• Kojim zakonom je uređeno korišćenje izvora jonizujućih zračenja u medicini (rendgen dijagnostika, stomatologija, radioterapija i nuklearna medicina), industriji, naučno-istarživačkoj delatnosti i drugim oblastima?

Korišćenje izvora jonizujućih zračenja propisano je Zakonom o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti („Službeni glasnik RS”, br. 36/09 i 93/12) i odgovarajućim podzakonskim aktima.

Zabranjeno je obavljanje delatnosti sa izvorima jonizujućih zračenja i nuklearnim materijalima bez prethodno pribavljenog odobrenja koje izdaje Agencija za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije.

• Koji je rok za usaglašavanje sa odredbama Zakonom o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti?

Pravna lica i preduzetnici dužni su da usklade svoje poslovanje sa odredbama ovog zakona u roku od tri godine od dana stupanja na snagu ovog zakona.

• Koje su nadležnosti Ministarstva poljoprivrede i zaštite životne sredine?

Ministarstvo poljoprivrede i zaštite životne sredine na osnovu odredbi člana 76. stav 1. Zakona o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti, nadležno je za vršenje inspekcijskog nadzora nad sprovođenjem mera zaštite od jonizujućih zračenja, preko inspektora za zaštitu od jonizujućih zračenja.

• Koje su nadležnosti Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije?

Na osnovu člana 5. Zakon o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti Agencija za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije, kao samostalna regulatorna organizacija, vrši javna ovlašćenja u skladu sa zakonom na sprovođenju mera zaštite od jonizujućih zračenja i mera nuklearne sigurnosti pri obavljanju radijacionih delatnosti i nuklearnih aktivnosti.

Agencija za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije vrši poslove u skladu sa Zakonom o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti, i delatnosti Agencije su:

• obavljanje i drugih poslova utvrđenih zakonom.
• prati, ocenjuje i daje predloge za unapređenje radijacione i nuklearne sigurnosti
• prati razvoj oblasti od značaja za radijacionu i nuklearnu sigurnost u svetu i podstiče transfer znanja;
• davanje mišljenja na zahtev nadležnih državnih organa u vezi sa pristupanjem međunarodnim konvencijama i drugim sporazumima u oblasti radijacione i nuklearne sigurnosti i bezbednosti;
• samostalno ili u saradnji sa nadležnim državnim organima ostvarivanje saradnje sa Međunarodnom agencijom za atomsku energiju i drugim međunarodnim telima i nadležnim organima drugih država u vezi sa sprovođenjem zakona;
• ostvarivanje saradnje sa nadležnim državnim organima iz svog delokruga;
• dostavljanje sredstvima javnog informisanja, nadležnim državnim organima i Međunarodnoj agenciji za atomsku energiju informacije od značaja za radijacionu i nuklearnu sigurnost i bezbednost;
• obezbeđivanje javnosti u radu na sprovođenju zakona i u postupku donošenja podzakonskih propisa;
• vršenje kontrole ispunjenosti uslova na osnovu kojih su izdate licence, dozvole i rešenja iz tač. 8), 9) i 10) ovog stava;
• objavljivanje godišnjeg izveštaja o nivou izlaganja stanovništva jonizujućim zračenjima na teritoriji Republike Srbije;
• praćenje obima i promene nivoa radioaktivnosti i ocenjivanje njenog uticaja na stanovništvo i životnu sredinu i, s tim u vezi, nalaganje sprovođenja potrebnih mera i praćenje njihovog izvršavanja;
• vođenje centralne evidencije o nuklearnim objektima, nuklearnim materijalima i radioaktivnom otpadu i kontrola evidencija koje vode korisnici;
• formiranje i održavanje baze podataka (centralni registar) o izvorima jonizujućih zračenja i korisnicima tih izvora, profesionalno izloženim licima, kao i o drugim podacima od značaja za zaštitu od jonizujućih zračenja, radijacionu i nuklearnu sigurnost i bezbednost;
• vođenje registra prijava i izdatih licenci, dozvola, rešenja, potvrda o evidetiranju i sertifikata;
• propisivanje visine naknade za izdavanje licenci, dozvola, rešenja, potvrda o evidentiranju i sertifikata;
• izdavanje sertifikata odgovornim licima za zaštitu od jonizujućih zračenja;
• izdavanje potvrde o evidentiranju izvora jonizujućih zračenja;
• izdavanje, produžavanje i oduzimanje ovlašćenja pravnim licima ili preduzetnicima za obavljanje poslova zaštite od jonizujućih zračenja, radijacione delatnosti ili nuklearne aktivnosti;
• izdavanje i oduzimanje dozvola za promet radioaktivnih i nuklearnih materijala;
• izdavanje, produžavanje i oduzimanje licence za obavljanje radijacione delatnosti i nuklearne aktivnosti;
• izrađivanje uputstva i procedure potrebne za sprovođenje mera radijacione i nuklearne sigurnosti i bezbednosti;
• priprema predloga Plana za delovanje u slučaju akcidenta;
• priprema predloga: Programa radijacione sigurnosti i bezbednosti, Programa nuklearne sigurnosti i bezbednosti i Programa upravljanja radioaktivnim otpadom;
• donošenje Programa za pravovremenu najavu akcidenta;
• donošenje Programa za dopunsko obučavanje i osposobljavanje profesionalno izloženih lica i lica odgovornih za zaštitu od jonizujućih zračenja;
• donošenje Programa sistematskog ispitivanja radioaktivnosti u životnoj sredini;
• donošenje podzakonskih propisa za sprovođenje zakona kojim se uređuje zaštita od jonizujućih zračenja i nuklearna sigurnost;

• Ko je nadležan za vršenje inspekcijskom nadzora u oblasti nuklearne sigurnosti?

Ministarstvo prosvete, nauke i tehnološkog razvoja vrši inspekcijski nadzor nad sprovođenjem mera nuklearne sigurnosti preko inspektora za nuklearnu sigurnost i upravljanje radioaktivnim otpadom, na osnovu odredbi člana 76. stav 2. Zakona o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti.

• Kojim propisom je uređena kontrola radioaktivnosti roba pri uvozu, izvozu i tranzitu roba?

Zakonom o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti, zabranjuje se uvoz životnih namirnica, vode za piće, stočne hrane, veštačkih đubriva, lekova, predmeta opšte upotrebe, građevinskih materijala, rude, metalnih proizvoda primarnog oblika, mineralnih sirovina, sekundarnih sirovina i druge robe ako sadrže radionuklide iznad propisanih granica;  zabranjuje se izvoz sekundarnih sirovina ako sadrže radionuklide iznad propisanih granica; zabranjuje se tranzit preko teritorije Republike Srbije sekundarnih sirovina i metalne robe koji sadrže radionuklide iznad propisanih granica.

Metode i način kontrole radioaktivnosti roba propisani su Pravilnikom o kontroli radioaktivnosti roba pri uvozu, izvozu i tranzitu  („Službeni glasnik RS”, br. 44/11).

• Koji je postupak za uklanjanje radioaktivnih gromobrana?

Na osnovu člana 2. st. 4. Zakona o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti, zabranjena je ugradnja radioaktivnih gromobrana na teritoriji Republike Srbije.

Izvori jonizujućih zračenja iz radioaktivnih grmobrana moraju se ukloniti u roku od pet godina od dana stupanja na snagu ovog zakona, odnosno do 23.05. 2014. godine. Troškove uklanjanja izvora jonizujućih zračenja iz radioaktivnih gromobrana snosi pravno lice ili preduzetnik koji ih poseduje, odnosno koristi.

Izvore jonizujućih zračenja iz radioaktivnih grmobrana, mogu da uklanjaju samo pravna lica i preduzetnici koja su pribavila licencu za obavljanje radijacione delatnost za predmetnu namenu, od strane Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije.

• Ko je nadležan za skladištenje radioaktivnog otpada?

Javno preduzeće „Nuklearni objekti Srbije”.

• Ko je ovlašćen za obavljanje stručnih poslova u oblasti zaštite od jonizujućih zračenja?

Spisak ovlašćenih pravnih lica može se preuzeti sa sajta Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije.

http://www.srbatom.gov.rs

• Gde se mogu dobiti uputstva za prijavu izvora jonizujućih zračenja i podnošenja zahteva za obavljanje radijacione delatnosti?

Sva uputstva mogu se preuzeti sa sajta Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije.

http://www.srbatom.gov.rs

• Ko vrši lekarske preglede profesionalno izloženih lica?

Prema Zakonu o bezbednosti i zdravlju na radu („Službeni glasnik RS”, broj 101/05) i u skladu sa Pravilnikom o prethodnim i periodičnim lekarskim pregledima zaposlenih na radnim mestima sa povećanim rizikom („Službeni glasnik RS”, broj 120/07) , prethodne i periodične lekarske preglede vrši služba medicine rada. Poslodavac ne može zaposliti radnika na radno mesto izloženo jonizujućim zračenjima ako radnik nije obavio prethodni lekarski pregled i ako zaključak nije pozitivan u smislu sposobnosti radnika za izlaganje rizicima jonizujućih zračenja. Periodični lekarski pregled za sva profesionalno izložena lica obavezan je najmanje jednom godišnje.

Za radnike klasifikovane u kategoriju «A» svaki periodični lekarski pregled treba da sadrži elemente opšteg i specifičnog lekarskog pregleda; dok za radnike klasifikovane u kategoriju «B» godišnji pregled može da ima elemente opšteg lekarskog pregleda, a najmanje jednom u tri godine da se primenjuju i elementi specifičnog periodičnog lekarskog pregleda

Navedeni uslovi su propisani Pravilnikom o uslovima za dobijanje licence za obavljanje radijacione   delatnosti („Službeni glasnik RS”, br. 61/11).

• Stepen stručne sprema lica odgovornog za zaštitu od jonizujućih zračenja?

Lice odgovorno za zaštitu od jonizujućih zračenja u humanoj i veterinarskoj medicini, naučnoistraživačkom radu i za obavljanje ovlašćenih poslova u zaštiti od jonizujućih zračenja mora da ima visoko obrazovanje stečeno na diplomskim akademskim studijama iz oblasti medicinskih, veterinarskih, prirodno-matematičkih ili tehničko-tehnoloških nauka i dodatnu osposobljenost za sprovođenje mera zaštite na poslovima lica odgovornog za zaštitu od jonizujućih zračenja u oblasti primene izvora jonizujućih zračenja, za koju ga imenuje nosilac licence.

Navedni uslovi su propisani Pravilnikom o uslovima za dobijanje licence za obavljanje radijacione delatnosti („Službeni glasnik RS”, br. 61/11).

• Kako se vode evidencije?

Vođenje evidencija je propisano Pravilnikom o evidenciji o izvorima jonizujućih zračenja, profesionalno izloženim licima, o izloženosti pacijenata jonizujućim zračenjima i radioaktivnom otpadu („Službeni glasnik RS”, br. 97/11).

• Period dozimetrijske kontrole uslova korišćenja izvora jonizujućih zračenja?

Korisnik je dužan da za svaki izvor jonizujućih zračenja obezbedi redovnu godišnju dozimetrijsku kontrolu, osim za otvorene izvore jonizujućih zračenja i generatore jonizujućih zračenja, koji se koriste za sistematska snimanja stanovništva, za koje je obavezna dozimetrijska kontrola najmanje jednom u šest meseci, u skladu sa  Pravilnikom o uslovima za dobijanje licence za obavljanje radijacione delatnosti („Službeni glasnik RS”, br. 61/11).

•  Kako se koriste jonizujući dektori dima?

Za korišćenje jonizujućih dektora dima neophodno je pribaviti potvrdu o evidentiranju od Agencije za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije, u skladu sa članom 32. Zakona o zaštiti od jonizujućih zračenja i o nuklearnoj sigurnosti i Pravilnikom o uslovima za dobijanje licence za obavljanje radijacione delatnosti.

• Kako se obeležavaju prostorije u kojima se koriste izvori jonizujućih zračenja?

U prostorijama u kojima se koriste izvori jonizujućih zračenja na vidnom mestu se postavljaju uputstva ovlašćenog pravnog lica o korišćenju izvora jonizujućih zračenja i o postupku u slučaju akcidenta, kao i da prostor obeleže osnovnim znakom i natpisom „OPASNOST ZRAČENJE”, u skladu Pravilnikom o uslovima za dobijanje licence za obavljanje radijacione delatnosti.

• Kako da stupimo u kontakt sa Agencijom za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije?

Agencija za zaštitu od jonizujućih zračenja i nuklearnu sigurnost Srbije
Masarikova 5/15, 11000 Beograd
Telefon: +381 11 3061 489, Faks: +381 11 3061 552
E-mail: info[at]nullsrbatom.gov.rs
http://www.srbatom.gov.rs

• Šta su izvori nejonizujućih zračenja od posebnog interesa (IPI)?

Pod IPI se smatraju izvori elektromagnetnog zračenja čije elektromagnetno polje u zoni povećane osetljivosti, dostiže najmanje 10% iznosa referentne, granične vrednosti propisane za tu frekvenciju. Bliže su definisani stavom 4. i 5. Pravilnika o izvorima nejonizujućih zračenja od posebnog interesa, vrstama izvora, načinu i periodu njihovog ispitivanja, izvori nejonizujućih zračenja od posebnog interesa („Sl. glasnik RS”, br. 104/09).

• Šta su zone povećane osetljivosti?

Zone povećane osetljivosti jesu: područja stambenih zona u kojima se osobe mogu zadržavati i 24 sata dnevno; škole, domovi, predškolske ustanove, porodilišta, bolnice, turistički objekti, te dečja igrališta; površine neizgrađenih parcela namenjenih, prema urbanističkom planu, za navedene namene, u skladu sa preporukama Svetske zdravstvene organizacije”.

Propisi o zaštiti stanovništva u području povećane osetljivosti ne odnose se na objekte koji su naknadno izgrađeni unutar dalekovodnih koridora.

• Šta je kontrolisana zona?

Kontrolisana (nadzirana) zona je ograđeni ili obeleženi prostor oko izvora nejonizujućeg zračenja koji je dostupan samo zaposlenim licima, ili licima koja nadgledaju njegovo korišćenje, ili radna sredina.

• Kolike su dozvoljene granične vrednosti prilikom izlaganja nejonizujućim zračenjima?

Referentni granični nivoi propisani su u Tabeli 2. Pravilnika o granicama izlaganja nejonizujućim zračenjima („Sl. glasnik RS”, br. 104/09).

Za bazne radio stanice mobilne i fiksne telefonije, referentni granični nivoi u zavisnosti od date frekvencije, približno iznose: E=16,8 V/m za GSM900, E=23,3 V/m za GSM1800, E=24,4 V/m za UMTS, E=11,2 V/m za CDMA, E=15,6V/m za LTE800 V/m.

Za trafostanice i dalekovode, referentni granični nivoi su: E=2kV/m, H=32A/m, B=40µT, J=2mA/m².

• Ko je nadležan za sprovođenje postupka za postavljanje bazne stanice?

Lokalana samouprava, odeljenje nadležno za procenu uticaja na životnu sredinu. Isto i za radio/TV emitere.

• Ko kontroliše bazne stanice mobilne telefonije?

Lokalna samopurava – inspekcija za zaštitu životne sredine. Kontrola baznih stanica mobilne ili bežične fiksne telefonije, koje predstavljaju izvor od posebnog interesa, takođe je u nadležnosti inspekcije za zaštitu životne sredine lokalne samouprave.

• Ko kontroliše dalekovode, trafostanice?

Trafostanice i dalekovodi napona većeg od 35 kV – republička inspekcija za zaštitu životne sredine (Ministarstvo zaduženo za oblast zaštite od nejonizujućih zračenja).

• Koje su nadležnosti inspekcije?

Nadležni inspektor za zaštitu životne sredine naređuje sprovođenje propisanih mera uključujući i zabranu korišćenja izvora nejonizujućeg zračenja od posebnog interesa.

Građevinska inspekcije naređuje uklanjanje objekta, u skladu sa Zakonom o planiranju i izgradnji.

Inspekcija elektronskih komunikacija nadležna je za određivanje zabrane rada, pečaćenja i oduzimanje elektronske komunikacione opreme, ili dela opreme, ako se utvrdi da rad elektronske komunikacione opreme ugrožava životnu sredinu, u skladu sa Zakonom o elektronskim komunikacijama.

Elektroenergetska inspekcija nadležna je za sprovođenje odredbi Zakona o energetici u vezi mogućeg ugrožavanja životne sredine od korišćenja transformatorskih stanica i elektroenergetskih vodova.

• Ko vrši merenja nivoa nejonizujućih zračenja?

Ispitivanje nivoa zračenja izvora nejonizujućih zračenja od posebnog interesa u životnoj sredini, kao i Sistematsko ispitivanje nivoa nejonizujućih zračenja, može da vrši samo privredno društvo, preduzeće i drugo pravno lice, koje je akreditovano kod Akreditacionog tela Srbije da obavlja poslove iz obima akreditacije u skladu sa Standardom SCS ISO/IEC 17 025 : 2006, i koje ima rešenje Ministarstva nadležnog za obavljanje poslova iz oblasti zaštite životne sredine od nejonizujućih zraćenja.

Spisak ovlašćenih pravnih lica nalazi se na stranici Ministarstva https://www.ekologija.gov.rs/dozvole-obrasci/zastita-od-nejonizujucih-zracenja/

Zahtevi se podnose Ministarstvu zaštite životne sredine, Sektoru za upravljanje u životnoj sredini, Odseku za zaštitu od buke, vibracija i nejonizujućih zračenja.

• Ispitivanje nivoa zračenja izvora nejonizujućih zračenja od posebnog interesa u životnoj sredini

Obavezno za izvore NJZ na način i u periodu propisanim Zakonom o zaštiti od nejonizujućih zračenja.

Nakon izgradnje, odnosno postavljanja objekta koji sadrži izvor nejonizujućeg zračenja, a pre izdavanja dozvole za početak rada ili upotrebne dozvole vrši se prvo ispitivanje, kada se izvor NJZ može pustiti u probni rad u periodu ne dužem od 30 dana ili, za telekomunikacione objekte kod koji se merenja mogu izvršiti u okviru tehničkog pregleda.

• Periodična ispitivanja IPI

Sprovode se za izvore nejonizujućeg zračenja od posebnog interesa, na svake 2 kalendarske godine za visokofrekventne izvore, i 4 kalendarske godine za niskofrekventne izvore.

• Sistematsko ispitivanje nivoa nejonizujućih zračenja u životnoj sredini?

Radi otkrivanja prisustva, utvrđivanja opasnosti, obaveštavanja i preduzimanja mera zaštite od nejonizujućih zračenja, vrši se sistematsko ispitivanje nivoa nejonizujućih zračenja u životnoj sredini. Vlada donosi Program sistematskog ispitivanja nivoa nejonizujućih zračenja u životnoj sredini za period od dve godine, koji priprema ministarstvo nadležno za poslove zaštite od nejonizujućih zračenja u saradnji sa organom autonomne pokrajine nadležnim za poslove zaštite životne sredine.

Izveštaji o sistematskim ispitivanjima nivoa nejonizujućih zračenja u životnoj sredini, dostupni su svim zainteresovanim stranama Ministarstva zaštite đivotne sredine

https://www.ekologija.gov.rs/dozvole-obrasci/zastita-od-nejonizujucih-zracenja/, i na sajtu Agencije za zaštitu životne sredine (www.sepa.gov.rs).

• Koji propisi iz oblasti zaštite životne sredine se primenjuju na izvore nejonizujućih zračenja?
• Zakon o zaštiti od nejonizujućih zračenja („Sl. glasnik RS”, br. 36/09) sa pratećim podzakonskim aktima („Sl. glasnik RS”, br. 104/09);
• Zakon o proceni uticaja na životnu sredinu („Sl. glasnik RS”, br. 135/04 i 36/09) i
• Zakon o zaštiti životne sredine („Sl. glasnik RS”, br. 135/04, 36/09, 72/09 i 43/11).

Osim navedenih propisa iz oblasti zaštite životne sredine, primenjuju se i:

• Zakon o energetici („Sl. glasnik RS”, br. 145/2014 i 95/2018 – dr. zakon) koji sprovodi Ministartsvo rudarstva i energetike;
• Zakon o elektronskim komunikacijama („Sl. glasnik RS”, br. 44/10, 60/2013 – odluka US, 62/2014 i 95/2018 – dr. zakon) koji sprovodi Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija i Regulatorna agencija za elektronske komunikacije i poštanske usluge (RATEL);
• Zakon o planiranju i izgradnji („Sl. glasnik RS”, br. 72/2009, 81/2009 – ispr., 64/2010 – odluka US, 24/2011, 121/2012, 42/2013 – odluka US, 50/2013 – odluka US i 98/2013 – odluka US, 98/2013 – odluka US, 132/2014, 145/2014, 83/2018, 31/2019, 37/2019 – dr. zakon i 9/2020), za čije sprovođenje je nadležno Ministarstvo građevinarstva, saobraćaja i infrastrukture.

Na stranici Ministarstva zaštite životne sredine https://www.ekologija.gov.rs/dokumenti/, nalaze se propisi iz oblasti zaštite od nejonizujućih zračenja.

Ministarstvo zaštite životne sredine
Sektor za upravljanje životnom sredinom
Odsek za zaštitu od buke, vibracija i nejonizujućeg zračenja
Omladinskih brigada 1
Novi Beograd
Telefon: 011/31-31-226